శ్రమ - కార్ల్‌ మార్క్స్‌ (3) - మూలపాఠాలు కొనసాగింపు

మూలపాఠాలు contd...

నిజమైన పోడిమి (మితవ్యయం - economy) – పొదుపు మొత్తం (savings) – పని వ్యవధి (పనిచేసే కాలం) ను పొదుపు చేసు కొనడంలో వుంటుంది (ఉత్పత్తి ఖర్చుల్ని కనిష్టమొత్తంలో వుండేట్లు చేసుకొనడం, అలా కనిష్టమొత్తానికి తగ్గించడం అన్నమాట); అయితే ఈ పొదుపు మరేదో కాదు – ఉత్పాదకతా వికాసమే [ఉత్పాదకత అభివృద్ధికి అభిన్నమైందే]. కనుక, పోడిమి చేయడం [economizing – పొదుపుసేత] అంటే అర్థం ఏదో సుఖసంతోషాల్ని వదులుకోవడం అన్నట్లు కాదు, [అధికార] శక్తినీ, ఉత్పాదకతా సామర్థ్యాన్నీ పెంచుకోవడం, అంటే అందువల్ల [జీవితం] ఆనందించడానికి వలసిన క్షమతనూ [సామర్థ్యాన్నీ] , సాధనాలనూ రెంటినీ కలగజేసుకొనడం అని గ్రహించాలి. అనుభవానందానికి తగ్గ సామర్థ్యం అనేది అసలలా అనుభవానందం పొందడానికే అవసరమైన ఒక షరా అంశం; కాబట్టి అందుకు ప్రాథమిక సాధనంగా వుంటుంది. మరి ఈ సామర్థ్యమేమో ఒక ప్రతిభాయుక్తుల వికాసంగా, కనుక ఉత్పాదక శక్తియొక్క అభివృద్ధిగా వుంటుంది. శ్రమ కాలాన్ని పొదుపు చేయడమంటే [వ్యక్తియొక్క] స్వేచ్ఛాసమయాన్ని, అంటే వ్యక్తి సంపూర్ణ వికాసానికి వలసిన సమయాన్ని పెంపు చేయడమే – యిది మళ్లీ శ్రమ ఉత్పాదక శక్తిపై [దాన్ని హెచ్చించే] ఒక మహా ఉత్పాదక శక్తిగా పని చేస్తుంది. తక్షణ ఉత్పాదక క్రమం దృక్కోణంనుండి దాన్ని స్థిర పెట్టుబడి ఉత్పత్తిగా ఎంచవచ్చు; ఈ స్థిర పెట్టుబడి స్వయంగా [ఉత్పత్తి చేసే] మనిషే నని గమనించాలి. ఇంకా తక్షణ శ్రమ కాలం స్వేచ్ఛా సమయంతో అనిర్దిష్ట వైరుధ్యంలోనే [కొట్టుమిట్టాడుతూ] – బూర్జువా ఆర్థికవిధానం లోలాగా – వుండిపోలేదనేదీ స్వయం స్పష్టమే. లేదా ఫొరియర్ కోరుకునే విధంగా పని అనేది ఒక ఆటలా కాజాలదు; అయితే, ఏదో పంపిణీని గాక అసలు ఉత్పత్తివిధానాన్నే మరింత ఉన్నత స్థాయికి తీసుకువెళ్లడమే అంతిమ గమ్యం కావాలని ఉద్ఘాటించడమే ఫొరియర్యొక్క గొప్ప శ్రేష్టత. స్వేచ్ఛా సమయమంటే అందులో విశ్రాంతి సమయం, అలాగే మరింత ఉన్నతస్థాయి కార్యకలాపాలకు [స్వయంగా] కేటాయించుకొనే సమయం రెండూ చేరివుంటాయి. అలాంటి స్వేచ్ఛాసమయం సహజంగానే దాన్ని [ఆ స్వేచ్ఛాసమయాన్ని] ఆనందించి వినియోగించుకునే ఎవరినైనా ఒక విభిన్న వ్యక్తిగా తీర్చిదిద్దుతుంది; మరి [ఆనక] ప్రత్యక్ష ఉత్పత్తి క్రమంలోకి ప్రవేశించేది ఈ విభిన్న వ్యక్తే. అలా విభిన్న వ్యక్తిగా [ఇంకా] రూపొందుతూ వుండే మనిషి ఈ [ప్రత్యక్ష ఉత్పత్తి] క్రమంలో ఒక క్రమశిక్షణను సంతరించుకొంటాడు. కాగా, అప్పటికే ఒక విభిన్న వ్యక్తిగా రూపొందిన మనిషికి యిది [ప్రత్యక్ష ఉత్పత్తి క్రమంలో పాల్గొనడం] ఒక వ్యవహారాచరణగా, ప్రయోగాత్మక శాస్త్ర విజ్ఞానంగా, భౌతికంగా సృజనాత్మకమైన, ఆత్మ-లక్ష్య గతమైన జ్ఞానంగా వుంటుంది; [తద్వారా] అతడు తన సొంత బుర్రలో సంఘం మొత్తపు సంచిత వివేకాన్ని కలిగివుండగల్గుతాడు. శ్రమకుకూడ ఒక స్వేచ్ఛా సంచారం, వ్యవహారిక అన్వయం కావల్సివుండడం దృష్ట్యా, ఆ మేరకు రెంటికీ [అంటే విభిన్న వ్యక్తికీ, శ్రమకూ రెంటికీ] యిందులో [తక్షణ ఉత్పత్తి క్రమంలో] పని అనుభవం [వ్యాయామం] – వ్యవసాయంలోలాగా – లభిస్తుందికూడ. - గ్రుండ్రిస్సే (1857-8), ఎంపిక చేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 383 నుండీ.
స్వేచ్ఛా శ్రమ లేక వేతన శ్రమ అనేవి బానిసవిధానం రద్దు అయిన తర్వాత మాత్రమే తలయెత్తాయి. మరి వాటితో మొదలు పెట్టుకుంటే మొత్తం సజీవ శ్రమకంతటికీ విరుద్ధమైన ఒక శత్రు శక్తిగా, పరాయి ఆస్తిగా మాత్రమే యంత్రాలు వికసించగలవని, అంటే ఒక పెట్టుబడిగానైతే అవి కార్మికుడ్ని ఎదిరిస్తూ వుండకతప్పదనేది [స్పష్టమే; ఈ విషయం] గ్రహించడానికి ఏదో ప్రత్యేక విచక్షణా జ్ఞానం ఏమీ అక్కర లేదు. కాని [అదే సమయంలో] ఒక సారి అవి, ఉదాహరణకు, సహవాస కార్మికుల (associated workers) [ఉమ్మడి] ఆస్తిగా రూపొందితే, అప్పుడవి సాంఘిక ఉత్పత్తి ఏజెంట్లుగా వుండక మానవు అని గ్రహించడమూ అంతగానూ సులభమే. అయితే, మొదటి సందర్భంలో వాటి [యంత్రాల] పంపిణీ సాధనాలు [అంటే అవి కార్మికులకు చెందివుండవనే వాస్తవం] స్వయంగా వేతన శ్రమ ఆధారంగా నెలకొన్న ఉత్పత్తి సాధనాలకు ఒక షరాస్థితిగా వుంటాయి. కాగా, రెండో సందర్భంలోనైతే, మార్పుచేయబడిన పంపిణీ సాధనాలు చారిత్రక క్రమంనుండి ఆవిర్భవించే ఒక కొత్త, పరివర్తిత ఉత్పత్తి ప్రాతిపదికనుండి ఉత్పన్నమవుతాయి. - గ్రుండ్రిస్సే (1857-8), ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 385 నుండీ.
తమ సొంత శ్రమయొక్క సాంఘిక రూపాలు లేదా తమ సొంత సాంఘిక శ్రమయొక్క రూపాలు [అవేవైనాగానీ] వ్యష్టి శ్రామికులకు పూర్తిగా స్వతంత్రంగా ఏర్పడిన సంబంధాలు [అని గుర్తెరగాలి]. శ్రామికులు – పెట్టుబడికింద కలిపేసుకోబడ్డ విధమైన శ్రామికులు – ఈ సాంఘిక నిర్మాణాల్లో మూలకాంశాలై వుంటారు గానీ ఈ సాంఘిక నిర్మాణాలైతే వారికి చెందినవిగా వుండవు. కనుక అవి [సాంఘిక నిర్మాణాలు] శ్రామికులకు పెట్టుబడియొక్క రూపాలుగానే ఎదురు పడుతాయి; తమ వ్యక్తిగత శ్రమశక్తికి స్పష్టంగా భిన్నమై వుండే, పెట్టుబడినుండి తలెత్తుతూ, దానిలోనే కూర్చబడివుండే పెట్టుబడి సంబంధిత సమ్మేళనాలుగా [గోచరిస్తూ] తటస్థ పడుతాయి. ఇంకా, ఒక వైపున తమ సొంత శ్రమ శక్తే ఒక స్వతంత్ర శక్తిగా వుండలేనంత బలహీనంగా, అంటే, మరోలా చెబితే, పెట్టుబడిదారీ సంబంధాలకు బాహ్యంగా మనలేనంత శక్తిహీనంగా వాటిచే [ఈ సాంఘిక నిర్మాణాలచే] మార్పుగావించబడుతూ, ఉత్పత్తి చేయడానికి దానికుండే స్వతంత్ర సామర్థ్యం నాశనంగావించబడుతూ వుండేకొద్దీ, ఇదంతా [అంటే, సాంఘిక నిర్మాణాలు పెట్టుబడిరూపాలుగా శ్రామికులకు ఎదురుపడే పరిణామం] మరింత మరింత వాస్తవిక రూపం ధరిస్తూంటుంది. ఇక మరో వైపున యంత్రాలు అభివృద్ధిచేయబడడంతో శ్రమపరిస్థితులు సాంకేతికంగాకూడ శ్రమపై ఆధిపత్యం చెలాయిస్తూన్నట్లు, అదే సమయంలో అవి శ్రమ స్థానంలో తామే ప్రవేశించి [శ్రమకు బదిలీగా వచ్చి], దాన్ని అణచివేస్తూ, అది [శ్రమ] దాని స్వతంత్ర రూపాల్లో మనడాన్ని యిక పూర్తిగా అనవసరంగావిస్తూ వున్నట్లు అగు పడుతుంది. - అదనపు విలువ సిద్ధాంతాలు (1862), ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 394.
కానీ మరి ఆస్తిసంబంధిత రాజకీయార్థశాస్త్రంపై శ్రమసంబంధిత రాజకీయార్థ శాస్ర్రం మరింత మహావిజయం సాధించేదొకటి ఇంకా వుండింది. అంటే మనం సహకారోద్యమంగురించి, ప్రత్యేకించి కొన్ని ధీర 'హస్తాలు' [కొంతమంది ధైర్యవంతులు] ఇతరుల సహాయంలేకున్నా తమంత తాముగా నెలకొల్పిన సహకార కర్మాగారాల (ఫాక్టరీల) గురించి మాట్లాడుతున్నామన్న మాట. ఈ మహత్తర సాంఘిక ప్రయోగాల విలువగురించి ఎంత చెప్పినా అతిశయోక్తి కాదు. ఒక కూలీల [వేతన శ్రామికుల] వర్గమనేదాన్ని పనికి నియమించే ఒక యజమానుల వర్గం అనేది ఏదీ లేకుండానే ఆధునిక విజ్ఞానశాస్త్ర ఉత్తరువుల ప్రకారం పెద్దయెత్తున ఉత్పత్తి సాగించవచ్చని; ఫలితాలు సాధించడానికిగాను అసలుకు శ్రమచేసే మనిషిపైనే ఆధిపత్యం వహించే, అతడినుండి బలవంతంగా పిండుకునే సాధనాలుగా శ్రమ సాధనాలపై గుత్తాధిపత్యం చెలాయించాల్సిన అవసరం ఏమీ లేదని; బానిస శ్రమలాగా, అర్ధబానిస శ్రమలాగా కూలిశ్రమకూడ ఒక అనిత్యమైన, నిమ్నస్థాయి (inferior) [శ్రమ] రూపంమాత్రమేనని, ఇష్టపడే చేతులతో, సంసిద్ధమైన మనస్సుతో, ఉల్లాసహృదయంతో పనిచేసే సహవాసపు శ్రమ (associated labour) ముందు అది (కూలిశ్రమ) [వెలవెలబోతూ] అదృశ్యంకాకతప్పదనీ [అలా అంతరించడమే దాని భవితవ్యమనీ] వాళ్లు మాటలకుబదులు చేతలద్వారా నిరూపించి చూపారు. ఇంగ్లండులో సహకార వ్యవస్థకు రాబర్ట్ ఓవెన్ విత్తనాలు వేసాడు; ఇక ఐరోపాఖండంలో చేసిచూడబడ్డ కార్మికుల [సహకార] ప్రయోగాలు నిజానికి 1948 లో, ఏవో కల్పితమైనవిగాక దృఢంగా ప్రకటితమైనవైన సిద్ధాంతాలకు వ్యవహారాచరణలోని మొలకలని గ్రహించాలి. – ఆవిష్కరణోపన్యాసం (1864), ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 536.
సరే, [కొంత మార్పుకోసం,] మనమిప్పుడొక స్వతంత్ర వ్యక్తుల సంఘ సముదాయం, ఉమ్మడి ఉత్పత్తి సాధనాలతో పనిచేస్తూ, ఆ పనిలో సమాజంలోని విభిన్న వ్యక్తులందరి శ్రమశక్తుల్ని చైతన్య యుతంగా సంఘసముదాయపు సమ్మిళిత శ్రమశక్తిగా ప్రయోగిస్తూ వుంటే ఎలా కళ్లకు కట్టగలదో ఊహించి చూద్దాం. రాబిన్సన్ [క్రూసో] యొక్క స్వభావలక్షణాలన్నీ యిక్కడకూడ పునరుక్తమౌతాయి గాని అవన్నీ ఏవో వైయక్తికమైనవై కాక సామాజికమైనవై వుంటాయి. అతడు [విచిత్రద్వీపంలోని ఒంటరివ్యక్తి రాబిన్సన్] ఉత్పత్తి చేసిన ప్రతిదీ కూడ పూర్తిగా అతడి సొంత వ్యక్తిగత శ్రమ ఫలితమే; కనుక స్వయంగా అతడి ఉపయోగానికే పనికివచ్చే వస్తువు. కాగా మన సంఘసముదాయపు ఉత్పత్తి మొత్తం ఒక సాంఘిక ఉత్పత్తిగా వుంటుంది. అందులో ఒక భాగం తాజా ఉత్పత్తి సాధనాలుగా పని చేసేది; అది సామాజికంగానే మిగిలి వుంటుంది. కాని మిగతా [ఇంకొక] భాగాన్ని సంఘసభ్యులు తమ బతుకుగడుపు సాధనాలుగా వాడుకొంటుంటారు [వినిమయం గావిస్తుంటారు]. పర్యవసానంగా ఈ భాగాన్ని వాళ్లనడుమ పంపిణీ చేయడం ఆవశ్యకమౌతుంది. ఈ పంపిణీ విధానం సంఘసముదాయపు ఉత్పాదక నిర్మాణాన్నిబట్టి, ఉత్పత్తిదారులు సాధించిన చారిత్రక వికాసపు మోతాదునుబట్టి మారుతూంటుంది. మరి కేవలం వర్తకపు సరుకుల ఉత్పత్తితో సమాంతరత చూచేందుకోసమని మాత్రమే మనమొకటి అనుకుందాం: బతుకుగడుపు సాధనాల్లో ప్రతి వ్యక్తిగత ఉత్పత్తిదారు వాటా [యిక్కడ సాముదాయిక ఉత్పత్తిలో సైతం] అతడు చేసిన శ్రమ కాలాన్ని బట్టే నిశ్చయించబడుతుందని అనుకుందాం. అటువంటి సందర్భంలో శ్రమ కాలం ఒక ద్వంద్వ పాత్ర వహిస్తుంది. ఒక నిశ్చితమైన సాంఘిక ప్రణాళికద్వారా దాన్ని వాటాలువేయడం సంఘసముదాయానికి వుండే వివిధ అవసరాలకూ, వాటినిమిత్తం చేయబడాల్సిన విభిన్న రకాల పనులకూ మధ్య ఒక సజావైన అనుపాతాన్ని నిలిపి సాగిస్తుంది. మరో వైపున అది ఉమ్మడి శ్రమలో ప్రతి వ్యక్తి చేసిన శ్రమ వాటాకూ, మొత్తం ఉత్పత్తిలోంచి వైయక్తిక వినిమయంకోసం ఉద్దేశించబడ్డ భాగంలో ఆ వ్యక్తి వాటాకూ కొలతగా పని చేస్తుంది. వైయక్తిక ఉత్పత్తి దారుల సామాజిక సంబంధాలు – వారి శ్రమలకూ, అలాగే వాటి ఉత్పత్తులకూ రెంటికీ వర్తించే సంబంధాలు – ఈ సందర్భంలో అతి సులభసామాన్యంగా, పూర్తిగా అర్థంచేసుకోబడగలిగేవిగా వుంటాయి; మరి కేవలం ఉత్పత్తి విషయంలోనే కాక పంపిణీ విషయంలో సైతం అవి అలాగే [సులభసామాన్యంగా, గ్రహణశక్యంగా] వుంటాయి. – పెట్టుబడి, సంపుటి 1 (1867), కార్ల్ మార్క్స్ ఎంపికచేయబడ్డ రచనలు, పు. 440 నుండీ.
మొదటగా, శ్రమ అనేది మనిషీ, ప్రకృతీ రెండూ పాల్గొనే, మనిషి తన సొంత సంకల్పంతో తనకూ, ప్రకృతికీ నడుమనుండే భౌతిక ప్రతిచర్యల్ని మొదలుపెట్టి, వాటిని క్రమబద్ధీకరిస్తూ, అదుపుచేస్తూ వుండే ఒకానొక క్రమం. ప్రకృతి స్వీయశక్తుల్లో తానూ ఒకడైనా, అతడు తన్ను ప్రకృతికి ఎదురు నిలుపుకుంటాడు; ప్రకృతియొక్క ఉత్పత్తుల్ని తన కోర్కెలూ, అవసరాలకు తగ్గ రూపంలో భుక్తం చేసు కొనేందుకుగాను అతడు తన చేతులూ, కాళ్లూ, తన తలకాయా, అసలుకు తన శరీరపు సహజ శక్తులూ సర్వమూ ఒడ్డి ప్రకృతిని ఎదిరిస్తాడు. ఈ విధంగా బాహ్య ప్రపంచంపై చర్యగావిస్తూ, దాన్ని మార్చడంద్వారా అతడు తన సొంత స్వభావాన్నిసైతం అదే సమయంలో మార్చివేసుకొంటాడు. తనలో నిద్రాణమైవున్న [అంతస్థ] శక్తుల్ని అభివృద్ధి చేసుకొని, తన శాసనానికి విధేయంగా అవి పని చేసేట్లు వాటిని బలవంతపెడతాడు. మనకు కేవలం మనిషిలోని జంతువును మాత్రమే గుర్తుచేసే ఆ ఆదిమ సహజానుభూత (instinctive) శ్రమ రూపాల్నిగురించి మనమిప్పుడు వ్యవహరించడం లేదు. మానవ శ్రమ యింకా దాని ప్రథమ సహజానుభూత దశలోనే వుండే స్థితినుండి మనిషి తన శ్రమశక్తిని ఒక వర్తకపు సరుకుగా విపణి (మార్కెట్) కి తీసుకువచ్చే స్థితికి వచ్చే కాలావధి నిరవధికమై (ఇదమిత్తంగా ఇంత అని కొలవలేనంత – అగణ్యమై, అపారమై) వుంటుంది. అంటే ముందుగా తనను పూర్తిగా మానవీయమైందిగా ముద్రించుకునే రూపంలో శ్రమ వుండి వుంటుందని [అలా వుండి వుండాలని] మనం ముందుగా ఊహించుకుంటామన్నమాట. సాలెపురుగు నేతగాడి పనిని పోలే క్రియాకలాపాలు నిర్వహిస్తుంది; ఒక తేనెటీగ అయితే గొప్ప వాస్తు నిపుణులుకూడ సిగ్గుపడేంత చక్కగా తన గూళ్లు [పట్టులు] కట్టుకుంటుంది. కాని అత్యంత నాసిరకం వాస్తువేత్తకూ, అత్యుత్తమ తేనెటీగకూ మధ్య కొట్ట వచ్చినట్లు కనిపించే తేడా ఏమంటే, వాస్తువేత్త [ఏదో యాంత్రికంగా లేక సహజానుభూతంగా కాక] కట్టడాన్ని వాస్తవంగా నిర్మించేందుకు ముందు, దాన్ని మొదటగా తన కల్పనలో కట్టుకుంటాడు. ప్రతి శ్రమ క్రమం చివరలో మనకు లభించేది అతడి [శ్రామికుడి] కల్పనలో మొదట్లోనే వున్న ఫలితమేనని మనం గ్రహించగలం. తానే వస్తు పదార్థాలపై పని చేస్తున్నాడో వాటి రూపంలో మార్పును తీసుకు రావడమేకాక, తన పనిచేసే తీరుతెన్నులకు (modus operandi) ఒక సూత్రన్యాయం సమర్పించే విధంగా తన సొంత ఉద్దేశ్యాన్ని (లక్ష్యాన్ని) కూడ సాధిస్తాడు ఆ శ్రామికుడు. ఈ పనితీరుతెన్నుల సూత్రన్యాయానికి అతడు తన సంకల్పాన్ని అధీనం చేసుకోవాల్సి వుంటుందికూడ. మరి ఈ అధీనత (subordination) ఏదో క్షణికమైనది గానైతే వుండదు. శరీరావయవాల్ని ఆడించడమేకాక [అంటే వాటిచే శ్రమ చేయించడమే కాక] ఆ క్రియాకలాపమంతటిలోనూ శ్రామికుడి [పనివ్యక్తియొక్క] సంకల్పం స్థిరంగా అతడి ఉద్దేశ్యానికి అనుగుణంగానే వుండాల్సి వచ్చేట్లు ఆ [పని] క్రమం డిమాండు చేస్తుందికూడ. దీనర్థం సన్నిహిత శ్రద్ధాసక్తులు వహించవలిసి వుంటుందని అన్న మాట. పనిస్వభావంపట్ల, ఆ పని చేయబడే విధానంపట్ల ఆకర్షణ అతడికి ఎంత తక్కువగా వుంటే, కనుక ఆ పనివల్ల తన శారీరక, మానసిక శక్తియుక్తులకు తగు పాత్ర లభిస్తుందనే తృప్తి, ఆనందం అతడికి ఎంత తక్కువగా కలుగుతుంటే, అతడి శ్రద్ధాసక్తులు అంతగా ఎక్కువ సన్నిహితంగా వుండక తప్పనిసరై వుంటుందికూడ.
మరి ఈ శ్రమక్రమం యొక్క ప్రాథమిక కారణాంశాలు ఏమిటంటే, అవి – 1) మనిషియొక్క వ్యక్తిగత కార్యకలాపం, అంటే స్వయంగా [శ్రామికుడు చేసే] పనే; 2) ఆ పని విషయం; ఇంకా 3) దాని పరికరాలు [ఉపకరణాలు - instruments].
అక్షతస్థితిలోని నేల (ఆర్థిక పరిభాషలోనైతే నీళ్లుకూడ దీనిలో చేరివుంటుంది) మనిషికి ఆవశ్యక వస్తువుల్ని లేక బతుకుగడుపు సాధనాల్ని సిద్ధాన్నంలా సరఫరా చేస్తూంటుంది. అలాంటి అక్షత నేల [virgin land] మనిషికి స్వతంత్రంగా మనివుంటుంది; అది మానవశ్రమకు ఒక సార్వత్రిక లక్ష్యపదార్థమై వుంటుంది. శ్రమ వేటిని కేవలం వాటి పరిసరాలతో తక్షణసంబంధంనుండి వేరుగావించడం మాత్రమే చేస్తుందో అవన్నీ ప్రకృతి అయత్నపూర్వకంగా సమర్పించే శ్రమ లక్ష్యపదార్థాలని గ్రహించాలి. వాటి మూలకమైన నీటిలోనుంచి మనం పట్టుకునే చేపలు, అలాగే అక్షతారణ్యాల్లోంచి చెట్లు కొట్టి మనం పోగుచేసుకునే కలప, గనులనుండి మనం వెలికి తీసే ఖనిజాలు మొదలైనవన్నీ యిలాంటివే. కాని, అలాకాక శ్రమ లక్ష్య పదార్థంగనుక పూర్వశ్రమ ద్వారా వడబోయబడి వస్తే, అప్పుడు మనం దాన్ని ముడి సరుకు (లేదా ముడిపదార్థం – raw material) అంటాము. ఉదాహరణకు అప్పటికే వెలికి తీయబడి, కడగబడడానికి (క్షాళన ప్రక్రియకు) సిద్ధంగా వున్న ఖనిజం ఈ కోవకే వస్తుంది [అంటే ముడిసరుకుగా లెక్కకు వస్తుంది]. ముడి సరుకులన్నీ కూడ శ్రమ లక్ష్యపదార్థాలే గానీ ప్రతి శ్రమ లక్ష్యపదార్థమూ ఐతే ముడిసరుకు కాబోదని మనం గ్రహించాలి. శ్రమచే అది ఎంతోకొంత మార్పుకు/ సవరణకు గురవుతేనే, అది అలా [అంటే ముడి సరుకుగా] రూపొంద గల్గుతుంది.
శ్రమ పరికరం అంటే శ్రామికుడు తనకూ, తన శ్రమలక్ష్య పదార్థానికీ మధ్య పెట్టుకునివుండే, అతడి కార్యకలాపానికి ఒక వాహకంగా ఉపయోగిస్తూండే ఒకానొక వస్తువు లేదా వస్తుమిశ్రమం. అతడు కొన్ని పదార్థాల యాంత్రిక, భౌతిక, రసాయనిక ధర్మాలను ఉపయోగించి యితరేతర పదార్థాలను తన ఉద్దేశ్యాలకు అధీనం గావించుకుంటాడన్న మాట. మనిషి కేవలం తన కాళ్లు చేతుల సాయంతోనే ఏరుకోగల పండ్లవంటి సుసిద్ధంగా వుండే బతుకు గడుపు సాధనాల్ని పక్కకు పెడితే, శ్రామికుడు స్వయంగా కలిగి వుండే మొట్టమొదటి వస్తువు శ్రమలక్ష్యపదార్థం కాదు, శ్రమ పరికరమేనని మనం గమనించాలి. ఈ విధంగా ప్రకృతికూడ [శ్రమచేసే] మనిషి కార్యకలాపానికి [తోడ్పడే] ఒక అవయవంగా, బైబుల్ [లో ఏమి చెప్పివున్నా దాని] తో నిమిత్తంలేకుండా అతడు తన స్వీయస్థాయి [హోదా] ని పెంచుకునే విధంగా తన సొంత శరీరపు అవయవాలకు చేర్చుకొనే ఒక అదనపు అవయవంగా రూపొందుతుంది. అంటే మనిషికి ఒక ఆద్య ఆహారనిల్వగదిలా వున్నట్లే ఈ భూమి అతడికి ఒక ప్రాథమిక [ఆద్య] పనిముట్లగదిగా కూడ అవుతుందన్నమాట. ఉదాహరణకు, అది [భూమి] అతడికి విసరడానికీ, నూరడానికీ, అదమడానికీ, కోయడానికీ, ఇలా ఇలా [అనేక అవసరాలకుగాను] వలసిన రాళ్లు సరఫరా చేస్తుంది. స్వయంగా భూమిసైతం ఒక శ్రమ పరికరమే; అయితే అది ఎప్పుడైనా ఆ విధంగా [అంటే శ్రమ పరికరంగా] వ్యవసాయంలో ఉపయోగించ బడితే అప్పటికే అనేక యితర పరికరాల శ్రేణి మొత్తమూ, అలాగే తులనాత్మకంగా శ్రమయొక్క ఉన్నతాభివృద్ధీ, మనివుండి వుంటాయనే అంతరార్థం సూచితమౌతుంది. శ్రమ అతి తక్కువ అభివృద్ధి అయినా చాలు – దానికి [వెంటనే] ప్రత్యేకంగా తయారు చేయబడ్డ పరికరాలు అవసరం పడుతాయి. కనుకనే మనకు అత్యంత పురాతన గుహల్లోసైతం రాతి ఉపకరణాలు, ఆయుధాలు కనిపిస్తాయి. మానవ చరిత్రయొక్క అత్యంత తొలి కాలావధిలో మచ్చికచేయబడ్డ [పెంపుడు] జంతువులు, అంటే నిశ్చిత ఉద్దేశ్యాలకు గాను పెంపకం చేయబడ్డ, ఆనక శ్రమసాధనాల ద్వారా మార్పులు-చేర్పులకు గురైన జంతువులు, ప్రత్యేకంగా మలచబడ్డ రాళ్లు, కలప ముక్కలు, ఎముకలు, గుల్లలు-గవ్వలతో బాటు, శ్రమ పరికరాలుగా ఒక ముఖ్య పాత్రను పోషిస్తాయి. శ్రమ పరికరాల తయారీ, ఉపయోగాలు కొన్ని రకాల జంతువుల్లోసైతం బీజ రూపంలో వుండొచ్చు నిజమేగానీ, మానవ శ్రమ క్రమానికి మాత్రమే అది ఒక ప్రత్యేక స్వభావధర్మంగా వుంటుంది. అందుకే, మనిషి పనిముట్లు చేసే ఒక జంతువు అని చెప్పి నిర్వచిస్తాడు ఫ్రాంక్లిన్. ఎప్పుడో అంతరించిపోయిన (extinct – విలుప్త) జంతుజాతుల అస్తిత్వ నిర్ణయానికి శిలాజ అస్థికలు ఎంత ముఖ్యావసరమో, అలాగే సమాజపు విలుప్త ఆర్థిక నిర్మాణాల పరిశోధనకోసం గతకాలాలనాటి శ్రమ పరికరాల అవశేషాలకూ అంతే ప్రాముఖ్యత వుంటుంది. చేయ బడ్డ వస్తువులుకావు గాని అవెలా, ఏ పరికరాలచే చేయబడ్డాయనే సంగతులే మనకు విభిన్న ఆర్థిక శకాలను వేరుచేసి చూడగల విచక్షణాశక్తిని ప్రసాదిస్తాయి. – పెట్టుబడి, సంపుటి 1 (1967); ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 455 నుండీ.

ఇంకా చదవడానికి …

1. సి. ఆర్థర్, శ్రమ గతితర్కం: మార్క్స్ - హెగెల్తో ఆయన సంబంధం, ఆక్స్ఫర్డ్, 1986.
2. ఎస్. అవినేరీ, కార్ల్ మార్క్స్ సామాజిక, రాజకీయ చింతన, కేంబ్రిడ్జి, 1968.
3. ఆర్. బీమిష్, మార్క్స్ – పద్ధతి, శ్రమవిభజన, ఇల్లినాయిస్, 1992.
4. డి. బ్రేబ్రూక్, మార్క్స్యొక్క పరాయీకరణ సిద్ధాంతంలో రోగపరీక్ష- చికిత్స, సోషల్ రిసర్చ్, శరత్కాలం, 1958.
5. జె. ఎల్స్టర్, పనిలో, రాజకీయాల్లో స్వీయ-గుర్తింపు: మంచి జీవితం గురించిన మార్క్సిస్టు భావన, సోషల్ ఫిలాసఫీ అండ్ పాలిసీ, సం. 3 (వసంతం, 1986).
6. జె. మెఫామ్, డి. హెచ్. రుబెన్ (సం.), మార్క్సిస్టు తత్వజ్ఞానంలో సమస్యలు, సంపుటం 1 : గతితర్కం – పద్ధతి, బ్రైటన్, 1979.
7. జె. మిల్లర్, చరిత్ర – మానవుని మనుగడ: మార్క్స్నుండి మెర్లో పాంటీ దాకా, బర్కిలీ, 1979, అధ్యా. 3.
8. బి. ఓల్మన్, పరాయీకరణ: పెట్టుబడిదారీ సమాజంలోని మనిషిపై మార్క్స్ విమర్శ, కేంబ్రిడ్జి, 1971.
9. ఎల్. సీవ్, మార్క్సిస్టు సిద్ధాంతంలో మనిషి, హాసక్స్, 1978, భాగం 2 చివర.
10. ఐ. వాల్లిమన్, ఎడబాటు: మానవ స్వభావంగురించి మార్క్స్ భావన – శ్రమ విభజన, వెస్ట్పోర్ట్, 1981.

* * * * *

(అయిపోయింది)

శ్రమ - కార్ల్‌ మార్క్స్‌ (2)

మూలపాఠాలు:

కనుక శ్రమకు ముఖ్యమైన [ప్రధానంగా ఆవశ్యకమైన] సంబంధం ఏమిటి అని ప్రశ్నించేటప్పుడు, [నిజానికి] మనం కార్మికునికీ, ఉత్పత్తికీ నడుమ వుండే సంబంధంగురించి అడుగుతున్నామన్న మాట.
ఇంతదాకా మనం కార్మికుడి పరాయీకరణకు – లేక అతడి బాహ్యీకరణ [externalization] కు – సంబంధించి ఒక కోణంగురించి మాత్రమే, తన శ్రమజన్య ఉత్పత్తులతో అతడికుండే సంబంధం గురించిమాత్రమే, యోచించాము. కాని పరాయీకరణ అనేది కేవలం [ఉత్పత్తిక్రమం] ఫలితంలోనేగాక, స్వయంగా ఉత్పత్తి క్రియలో సైతం – ఉత్పత్తి కార్యకలాపం లోపలే కూడ – తన్ను ప్రకటించుకొంటుంది. తాను గనుక ఉత్పత్తి కార్యప్రక్రియలోనే తన్ను తాను పరాయి గావించుకొని వుండని పక్షంలో శ్రామికుడు [లేదా కార్మికుడు] తన ఉత్పత్తి ఫలాన్ని ఒక అన్య [పరాయి] వస్తువుగా ఎదుర్కొనడం ఎలా జరుగుతుంది? ఎందుకంటే ఉత్పత్తి ఫలం కేవలం ఉత్పత్తి కార్య కలాపంయొక్క సంగ్రహపాఠంవంటిదే కదా. కనుక శ్రమజన్య ఫలం ఒక బాహ్యీకరణ అయిన పక్షంలో, అసలుకు ఉత్పత్తే ఒక క్రియాశీల బాహ్యీకరణగా, కార్యకలాపపు బాహ్యీకరణగా, బాహ్యీకరణయొక్క కార్యకలాపంగా అయివుండాలి. [కనుక] శ్రమలక్ష్య వస్తువుయొక్క పరాయీకరణ కేవలం [మొత్తం] పరాయీకరణయొక్క సంగ్రహం మాత్రమేనని, స్వయానా శ్రమ కార్యకలాపంలోనే సంభవించే బాహ్యీకరణేనని గ్రహించాలి.
మరప్పుడు శ్రమయొక్క బాహ్యీకరణ అంటే ఏమిటి? [అది (శ్రమ బాహ్యీకరణ) దేన్ని కలిగివుంటుంది?]
మొదటగా, శ్రమ కార్మికునికి బాహ్యం [వెలుపల] గా వుంటుందని గమనించాలి. అంటే అది అతడి సారాంశానికి చెందనిదై వుంటుంది. అందువల్ల శ్రామికుడు తన పనిలో తనను ధ్రువపరుచుకోలేక పోతాడు; తన్ను తాను నిరాకరించుకుంటుంటాడు; సంతోషంగా వుండడానికి బదులు దైన్యతానుభూతి చెందుతూ వుంటాడు; స్వేచ్ఛగా ఏ శారీరక, బౌద్ధిక శక్తినీ ప్రయాగించడు సరిగదా తన శరీరాన్ని శోషింపజేసుకుంటూ, తన మనస్సు పాడు చేసుకుంటూ వుంటాడు. ఈ విధంగా కార్మికుడు కేవలం తన పనికి వెలుపల మట్టుకే ఇంటిసుఖంగా వుండగల్గుతాడుగాని, తన పనిలో మాత్రం తానొక పరాయివానిలా అనుభూతి చెందుతుంటాడు. తాను పని చేయనప్పుడే అతడు ఇంటిసుఖంగా వుంటాడుగాని పని చేస్తున్నప్పుడు అలా ఇంటిసుఖంగా వుండలేకపోతాడు. కనుక అతడి శ్రమ స్వచ్ఛందమైందికాక నిర్బంధమైనదై వుంటుంది – వెట్టి చాకిరీ [బలవంతపు శ్రమ] గా వుంటుంది. కనుక అది ఏదైనా ఒక అవసరాన్ని సంతృప్తిపరుచుకోవడంగాకాక, స్వయానా దానికి బయట వుండే అవసరాలను సంతృప్తి పరుచుకొనేందుకు ఒక సాధనంగా మాత్రమే వుంటుంది. ఏదైనా శారీరక లేక యితర తప్పనిసరి [నిర్బంధ] పరిస్థితి లేనప్పుడు దాన్ని [శ్రమను] ఒక మహమ్మారి [ప్లేగు] లా భావించి ఎలా విడిచి పెడుతుంటారో [అంటే శ్రమ చేయకుండా తప్పించుకుంటారో] ! – ఆ [ఒక్క] వాస్తవం నుండే అది [శ్రమ] నిజంగా ఎంత పరాయిదిగా [అయి] వున్నదో బాగా స్పష్టమైపోతుంది. బాహ్య శ్రమ, దేనిలోనైతే మనిషి తన్ను బాహ్యీకరించుకుంటాడో ఆ శ్రమ, ఆత్మత్యాగం, అమితశోషణలతో కూడుకున్న శ్రమగా వుంటుంది. అంతిమంగా, అది (తాను చేసే శ్రమ) తన సొంతం కాదు, మరెవరికో చెందినదనీ, అది తనకు (శ్రామికునికి) చెందదనీ, ఇంకా స్వయంగా అతడు (శామికుడు) సైతం తాను శ్రమ చేసేటప్పుడు తనకు తాను చెందివుండడు, మరెవరికో చెంది వుంటాడనే వాస్తవంలో కార్మికునికి సంబంధించి శ్రమయొక్క బాహ్య స్వభావం స్వయంప్రకటమవుతుంది. [ఉదాహరణకు] మతంలోనైతే మానవ కల్పనాశక్తియొక్క స్వీయ కార్యకలాపం – మనిషి తలా, గుండెకాయల [అంటే మనసూ, హృదయాల] కార్యకలాపం, ఏదో దేవుళ్ల లేక దెయ్యాల, [అంటే] పరాయిదైన, కార్యకలాపంలా ఆ వ్యక్తిపై ఎలా స్వతంత్రంగా ప్రతిచర్య జరుపుతుందో [లేక, ప్రభావం చూపుతుందో], అదే విధంగా, కార్మికుని కార్యకలాపంకూడ అతడి సొంత అయత్న పూర్వక కార్యకలాపమై వుండదు. అది మరొకరికి చెందివుంటుంది; అతడి [శ్రామికుడి] తన్నుతాను నష్టపోవడంగా వుంటుంది. - 1844 రాత ప్రతులు, ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్‌ మార్క్స్‌ రచనలు, పు. 80.
జంతువుకూడ సృష్టిస్తుంది [ఉత్పత్తి చేస్తుంది] గదా అంటే అది నిజమే. అది తనకోసం ఒక గూడునో, ఒక పట్టునో, ఒక పుట్టనో – పక్షిలాగా, తేనెటీగలాగా, లేక చీమ లాగా – కట్టుకుంటుందికూడ. అయితే అది తనకోసం లేదా తన సంతానంకోసం తక్షణమే కావల్సిందేదో [, కావల్సినంత] మాత్రమే ఉత్పత్తి గావిస్తుంది; అది ఏకపక్షంగా మాత్రమే ఉత్పత్తి గావిస్తుంది, కాగా మనిషి మాత్రం సార్వత్రికం [విశ్వవ్యాప్తం] గా ఉత్పత్తి గావిస్తాడు. అది [జంతువు] తక్షణ శారీరక అవసరాల వత్తిడిలో ఉత్పత్తి గావిస్తుంది; కాగా, మనిషి మాత్రం శారీరకావసరానికి స్వతంత్రంగా ఉత్పత్తిగావిస్తాడు, అసలుకి తాను అలా [అంటే శారీరక అవసరాల నిమిత్తంలేకుండా] స్వతంత్రంగా వున్నప్పుడే మనిషి నిజంగా ఉత్పత్తి చేయగలుతాడు కూడ. అది (జంతువు) తన్ను తానుమాత్రమే ఉత్పత్తి చేసు కొంటుంది; కాగా మనిషి యావత్‌ ప్రకృతినే పునరుత్పత్తి [పున:సృష్టి] గావిస్తాడు. జంతువు చేసే ఉత్పత్తి తక్షణంగా దాని శరీర అంగానికే [అవయవాలకే] చెందుతుంది; కాగా మనిషిమట్టుకు తన ఉత్పత్తినుండి తాను సులభ స్వతంత్రంగా వేరు గావించుకోగలుగుతాడు. జంతువైతే తానే జీవజాతికి చెందుతుందో దాని అవసరాలు, ప్రమాణాలకు తగ్గట్లు మాత్రమే ఉత్పత్తుల్ని మలుచుకోగలుగుతుంది; కాగా మనిషికి మాత్రం ప్రతి ఒక్క జీవజాతి అవసరాలు, ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా ఎలా ఉత్పత్తి చేయాలో తెలిసివుంటుంది; అలాగే ప్రతి చోటా ఏ [ఉత్పత్తైన] వస్తువుకైనా దాని స్వతస్సిద్ధ ప్రమాణాలు ఎలా వర్తింప జేయాలోకూడ తెలిసివుంటుంది; [కనుక] మనిషి సౌందర్యసూత్రాలకు అనుగుణంగా వస్తువుల్ని రూపొందించగల్గుతాడు.
ఈ విధంగా, భౌతిక ప్రపంచాన్ని మలుస్తూ ఉత్పత్తిపని చేయడంద్వారానే మనిషి తన్నుతాను ఒక జీవజాతి అస్తిత్వంగా మొట్టమొదటగా, నిజంగా ధ్రువపర్చుకుంటాడు. ఈ ఉత్పత్తే అతడి క్రియాశీల జీవజాతిపర జీవితంఅని చెప్పవచ్చు. దాని [ఉత్పత్తి] ద్వారా ప్రకృతి మనిషియొక్క కృషి [క్షేత్రం, ఫలితం] గా, అతడి వాస్తవికతగా అగుపిస్తుంది. అందుచేత [అతడి] పని లక్ష్యవస్తువు, మనిషియొక్క జీవజాతిపర జీవితపు కర్మపదార్థీకరణ (objectification) గా వుంటుంది; ఎందుకంటే, అతడు కేవలం బౌద్ధికంగా, తన మనసు లోపలగా మాత్రమేగాక, క్రియాశీలంగా వాస్తవికతలో సైతం తన్ను తాను తిరిగి సృష్టించుకో (duplicate) గల్గుతాడు; మరి ఆ విధంగా, తానే సృష్టించిన ఒక ప్రపంచంలో తన ప్రతిబింబాన్ని తానే చూచుకో గల్గుతాడు. – 1844 రాతప్రతులు, ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్‌ మార్క్స్‌ రచనలు, పు. 82.
కాని శ్రమశక్తి ప్రయోగం (లేదా వినిమయం) – అంటే శ్రమ – కార్మికుని సొంత జీవిత కార్యకలాపంగా, అతని సొంత జీవితపు అభివ్యక్తీకరణగా వుంటుంది. మరి ఈ జీవిత కార్యకలాపాన్ని అతడు తనకు అవసరమైన బతుకుతెరువు సాధనాలు చేకూర్చుకోవడం కోసం మరో వ్యక్తికి అమ్ముకుంటాడు. ఈ విధంగా తన జీవిత కార్య కలాపం అతడికి తన మనుగడ సాగించేందుకు వీలు కల్పించే ఒక సాధనంగామాత్రమే వుంటుంది. బతకడానికిగాను అతడు పని చేస్తాడు. అతడు శ్రమను కనీసం తన జీవితంలో ఒక భాగంగానైనా పరిగణించడు; కాగా అతడికి అది (శ్రమ) తన జీవితంలో ఒక త్యాగంగా అనిపిస్తుంది. [అతడికిసంబంధించినంత వరకూ] తాను ఇంకొకళ్లకు అప్పగించివేసిన ఒక వర్తకపు సరుకు అది. అందువల్ల కూడ అతడి క్రియాకలాపపు ఉత్పత్తిఫలం అతడి క్రియాకలాపపు లక్ష్యవస్తువు (object) అయివుండదు. తాను నేసే పట్టుబట్టలు, తాను గనినుండి తవ్వితీసే బంగారం, తాను నిర్మించే రాజభవనం – యివేవీ అతడు తనకోసం సృష్టించుకొనేవి కావు. అతడు తనకోసం సృష్టించుకొనేది వేతనాలు మాత్రమే; పట్టు బట్టలు, బంగారం, రాజభవనం అన్నీ అతడికి సంబంధించినంత వరకూ ఒక నిశ్చిత మొత్తపు బతుకుగడుపు సాధనాలుగా, బహుశా ఒక నూలుచొక్కా, కొన్ని రాగి కాసులు, ఏదైనా నేల మాళిగలో కాసింత ఉండేచోటుగా పరిష్కారమై వుంటాయి. మరి పన్నెండు గంటలపాటూ నేత నేసే, దారం వడికే, తొలిచే, తరిమెన పెట్టే, కట్టకం పనిచేసే, పారపని చేసే, రాళ్లు కొట్టే, బరువులు మోసే, వగైరా వగైరా పనులు చేసే కార్మికుడో – అతగాడు ఈ పన్నెండు గంటల నేతపనిని, వడకడాన్ని, తొలవకాన్ని, తరిమెన పనిని, పారపనిని, రాళ్లు కొట్టడాన్ని, వగైరా వగైరా పనుల్ని తన జీవితపు అభివ్యక్తీకరణగా, తన జీవితంగా పరిగణిస్తాడా? [లేదు.] పైగా, అసలుకు ఈ కార్యకలాపం ముగిసినంకనే – భోజనాల బల్ల వద్ద, సారా అంగట్లో, పడుకొనే పరుపు వద్ద – ప్రారంభమౌతుంది జీవిత కలాపం అతడికి సంబంధించినంతవరకూ. కాగా, అతడికి సంబంధించి ఈ పన్నెండు గంటల పనికి, ఒక నేతగానో, ఒక వడుకుడుగానో, ఒక తొలుచుడుగానో, యిలా యిలా [ఆయా పనిస్వభావాలరీత్యా] అర్థమేమీ వుండదు; కేవలం తనను భోజనం బల్లవద్దకు, సారా అంగడికి, పరుపువద్దకు తీసుకెళ్లే ఒక సంపాదన [గడించిపెట్టేది] గామాత్రమే దాన్ని [తన పన్నెండు గంటల శ్రమను] అతడు అర్థంచేసుకుంటాడు. – కూలి పని - పెట్టుబడి (1849), ఎంపిక చేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 250 నుండీ. (వక్కాణింపు మాది)
ఒకే కార్మికుడు ఐదుగురు, పదుగురు, లేక ఇరవైమంది చేసే పనిని చేసేలా సశక్తం గావిస్తుంది ఈ ఇతోధిక శ్రమవిభజన. అందుచేత అది కార్మికుల నడుమ పోటీనికూడ ఐదు రెట్లు, పది రెట్లు, లేక ఇరవై రెట్లుగాకూడ హెచ్చుగావిస్తుంది. కార్మికుల మధ్య పోటీ కేవలం ఒక కార్మికుడు మరొకరికన్నా తనను చౌకగా అమ్ముకొనేవిధంగామాత్రమేకాక, ఐదుగురు, పదుగురు లేక ఇరవై మంది చేసే పనిని ఒకళ్లే చేసే రూపేణాకూడ వుంటుంది. ఇక పెట్టుబడిచే ప్రవేశపెట్టబడి, [ఆనక దానిచే] నిరంతరం పెంపుగావించ బడుతూండే శ్రమ విభజన కార్మికులు తమలోతాము ఈ [రెండవ] విధంగా పోటీపడేట్లు బలవంతపెడుతుంది.
ఇంకా, శ్రమ విభజన పెరిగేకొద్దీ, శ్రమకూడ సులభసామాన్యమై పోతూంటుంది. కార్మికుని ప్రత్యేక నిపుణత అనేదానికి విలువ లేకుండా పోతూంటుంది. తీవ్రమైన శారీరక లేక బౌద్ధిక ప్రతిభా యుక్తుల్ని వినియోగించాల్సిన అవసరంలేని ఒక సులభసామాన్య, విసుగుపుట్టించే ఏకరీతి ఉత్పాదక శక్తిగా అతడు మార్పుగావించ బడతాడు. అతడి శ్రమ ఎవరేగానీ చేయగల [సులభసామాన్య] శ్రమగా మారి పోతుంది…
కనుక, శ్రమ మరింత అసంతృప్తికరంగా, మరింత వెగటుగా అయేకొద్దీ పోటీ పెరిగిపోతూంటుంది, వేతనాలు తరిగిపోతూంటాయి. దానితో కార్మికుడు ఇతోధికంగా పనిచేయడంద్వారా – ఎక్కువ పని గంటలు పనిచేయడంద్వారాగానీ, లేదా ఒకే పనిగంటలో ఇతోధిక ఉత్పత్తి తీయడంద్వారాగానీ – తన వేతనాల మొత్తం పడిపోకుండా కాపాడుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాడు. అంటే దారిద్ర్యం తనను తరుముతుండడంతో అతడు శ్రమ విభజన వలని చెడు ఫలితాలను ఇంకా ఎక్కువగావిస్తూ పోతుంటాడన్నమాట. ఫలితంగా తాను ఎంత ఎక్కువగా పని చేస్తే అంత తక్కువగా జీతాలు పొందుతుంటాడు – ఇదంతా ఒక సులభసామాన్య కారణంగానే – అంటే ఏ మేరకు తన వేతనాలు తగ్గిపోతాయో ఆ మేరకు అతడు తన తోటి కార్మికులతో పోటీ పడుతూండడంవల్ల, అందుమూలంగా ఆ సహకార్మికుల్ని తనలాగే తానెంత కనాకష్టపు షరతులకు పని చేయడానికి ఒప్పుకుంటాడో, వాళ్లూ అంతే నికృష్ట షరతులకు తమ శ్రమను సమర్పించడానికి ముందుకువస్తూ తనకు ఎందరోమంది పోటీ దారుల్లా అయేట్లు తానే చేయడంవల్ల, కనుక అంతిమ పరిశీలనలో తాను తనతోనే - అంటే కార్మికవర్గంలో ఒక సభ్యునిగా వుండే తనతోనే – పోటీచేస్తున్న స్థితిలో పడిపోవడంవల్లే.
పోతే యంత్రాలుకూడ [వాటిని నడపడానికి] నిపుణ కార్మికులకు బదులు నిపుణతలేని కార్మికుల్ని, మగవాళ్ల స్థానంలో ఆడవాళ్లను, వయోజనులకు బదులు పిల్లలను తెచ్చిపెట్టడంద్వారా అవే [పైన పేర్కొన్న విధమైన] ఫలితాల్నే కలగజేస్తాయి. వాటిని కొత్తగా ప్రవేశ పెట్టిన చోట్ల చేతిపని కార్మికుల్ని సామూహికంగా వీధుల్లోకి నెట్టి వేయడంద్వారా, మరి వున్న యంత్రాలను మెరుగుచేయడమో, వికసింపజేయడమో, లేక వాటిస్థానే [కొత్త] మరింత ఉత్పాదక యంత్రాలను తెచ్చిపెట్టడమో జరిగే చోట్ల అప్పటికున్న కార్మికుల్ని [మొదటిలా సామూహికంగాకాక అంతకంటే] చిన్న చిన్న జట్లుగా పని నుండి తొలగించడంద్వారా అవి [యంత్రాలు] అవే [పైన పేర్కొన్నట్టివే] ఫలితాల్ని కలగజేస్తాయి. - కూలిపని-పెట్టుబడి (1849), ఎంపికచేయబడ్డ
కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 265 నుండీ.
శ్రమ ఏ ప్రత్యేక రకానికి చెందిందనే విషయంగురించి అలక్ష్యం (పట్టింపులేని తత్వం - indifference) వుందంటే, నిర్దిష్ట శ్రమకుచెందిన కోవ [తరగతు] లలో ఏదీ మరెంతమాత్రం ఆధిపత్యంలో [మిగతా అన్నింటికంటే ప్రబలంగా] లేదనీ, అటువంటి వివిధ కోవలు సమ్మిశ్రితమైన, బాగా అభివృద్ధిచెందిన ఒక [శ్రమ] మొత్తంవుందనీ దాని అంతరార్థం అవుతుంది. కనుక అత్యున్నతమైన నిర్దిష్ట అభివృద్ధి వున్నచోట మాత్రమే – అనేక పరిణామాలు ఒకే లక్షణాన్ని సంయుక్తంగా కలిగివున్నట్లూ, ఆ లక్షణం వాటన్నింటికీ సామాన్య అంశంగా వున్నట్లూ కనిపించే సందర్భంలోమాత్రమే అత్యంత సాధారణ అనిర్దిష్టీకరణలు (abstractions – అమూర్తీకరణలు) తల యెత్తుతూ వుంటాయి [అని గమనించాలి]. ఈ [అన్నింటికీ సామాన్యంగా వుండే] లక్షణాన్ని ఇంకెంతమాత్రం ఒక ప్రత్యేక రూపంలో ఊహించుకుని ఆలోచించలేము. కాగా [మరో వైపున] ఈ శ్రమ అనిర్దిష్టీకరణ [లేదా అమూర్తీకరణ] అనేది వివిధ రకాల శ్రమల నిర్దిష్ట మొత్తంగావుండే ఫలితంగానే [అని గమనించాలి]. ఇలా ఒక ప్రత్యేక శ్రమ రకం గురించిన అలక్ష్యం అనేది వ్యక్తులు తేలిగ్గా [అల్కగా] ఒక రకం పనినుండి మరొక రకం పనికి సాగిపోగల ఒకానొక సమాజ రూపానికి అనుగుణంగా వుంటుంది; అందువల్ల తమవంతుకు ఏ ప్రత్యేక రకం పని పడుతుందనే విషయమై వారికి పట్టింపు లేకుండా పోతుంది. ఇక్కడ శ్రమ అనేది విస్పష్టంగానేకాక వాస్తవంగాకూడ సంపదను సాధారణంగా సృష్టించే సాధనంగా రూపొందింది; అది ఇంకెంత మాత్రం ఏదో ఒక వ్యక్తితో, ఏదో ఒక ప్రత్యేక తరహాలో అలుముకొని వుండే విధంగా లేదు. బూర్జువా సమాజాలన్నింటి లోకీ అత్యంత అధునాతనమైన అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో ఈ వ్యవహార స్థితి అత్యున్నత వికాసం చెందింది. ఇక్కడ (అమెరికాలో) మాత్రమే 'శ్రమ' కోవయొక్క అమూర్తీకరణ – అంటే 'సాధారణత్వంలోని శ్రమ', విశేషణ పదజాలం వెంటలేని శ్రమ (labour sans phrase) వ్యవహారాచరణలో సాధించబడుతుంది. ఈ విధంగా ఆధునిక రాజకీయార్థశాస్త్రం తన ఆరంభ అంశంగా నిలిపే అత్యంత సులభసామాన్య అనిర్దిష్టీకరణ, పురాతన సమాజ కాలంనుండీ వస్తూ, నేటిదాకాకూడ అన్ని సమాజ రూపాల్లోనూ ప్రచలితమైవున్న ఒక సంబంధాన్ని వ్యక్తీకరించే ఈ అమూర్త అస్తిత్వం చివరకు అత్యంత ఆధునిక సమాజానికి చెందిన ఒక కోవ (తరగతి - category) గా మాత్రమే ఈ అమూర్తీకరణలో నిజంగా సాధించ బడినట్లు అగుపిస్తుంది. అయితే అమెరికాలో ఒక చారిత్రక ఫలంగా అగుపించేదే – అంటే శ్రమ ఏ ప్రత్యేక రకానికి చెందినది అనే విషయంపట్ల అలక్ష్యం - రష్యన్లకు సంబంధించైతే, ఉదాహరణకు, ఒక అయత్నపూర్వక, సహజసిద్ధ చిత్తవృత్తిగా అగుపిస్తుందిగదా అనొచ్చు. అయితే, అనాగరికులకు ప్రతిదానికీ ఒకేలా వర్తింపజేయ గల్గేటటువంటి ఒక సహజసిద్ధ పూర్వాభిమానం (predisposition) వుండొచ్చు; అలాగే మరి నాగరిక ప్రజలుకూడ తమను ప్రతి విషయానికీ వర్తింపజేసుకొనవచ్చు – కానీ రెంటికీ నడుమ బ్రహ్మాండమంత తేడా వుండదూ? పైగా, తాము ఏ రకం పని చేస్తున్నామనే విషయమై రష్యన్లకుండే అలక్ష్యానికి (పట్టింపులేని తత్వానికి) ఏదో ఒక అతికచ్చితమైన వృత్తియొక్క గాడిలోనే, తుదకు ఏవో బాహ్యశక్తులవల్ల అందునుండి బలవంతంగా బయటకు విసిరి వేయబడితే తప్ప, [సాంతం] కొట్టు మిట్టాడుతూ పడివుండే వాళ్ల సాంప్రదాయిక వ్యవహారాచరణే కారణమని [ఈ అలక్ష్యం ఆ వ్యవహారాచరణకు అనుగుణంగానే వుంటుందని] గమనించాలి. - గ్రండ్రిస్సే (1857-8), ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 354 నుండీ.
భారీ పరిశ్రమ వికాసం అంటే అర్థం, అది ఏ ఆధారంగా నిలిచి వుంటుందో ఆ ప్రాతిపదిక – ఇతరుల శ్రమ కాలం భుక్తం చేసుకొనడం – మరెంతమాత్రం సంపదను ఏర్పరచడంగానీ, లేక సృష్టించడంగానీ వుండదు. అదే సమయంలో అసలుకు ప్రత్యక్ష శ్రమ అనేదే ఉత్పత్తికి ప్రాతిపదికగా వుండడం మానేస్తుంది, ఎందుకంటే అది [ప్రత్యక్ష శ్రమ] మరింత మరింతగా ఒక పర్యవేక్షక లేక క్రమబద్ధీకరణా కార్య కలాపంగా మారిపోతూంటుంది గనుక; అంతేగాక ఉత్పత్తి ఫలం [ఉత్పత్తయ్యే సరుకు] వ్యక్తిగత ప్రత్యక్ష శ్రమ జనితం కావడం మానేసి, మరింత మరింతగా సాంఘిక కార్యకలాప జనితమై వుంటుంది గనుక. "శ్రమ విభజన అభివృద్ధి చెందే కొద్దీ ఏ వ్యక్తి యొక్క పని అయినా దాదాపు పూర్తిగా ఒక మొత్తానికిచెందిన ఒక భాగంగా మాత్రమే, స్వయంగా దానికి సంబంధించి దానికి ఏ ప్రయోజనం లేక విలువ లేకుండా వుంటుంది. శ్రామికుడు [సగర్వంగా] 'ఇదిగో, ఇది నేను (ఉత్పత్తి) చేసింది, [ఇది నాది గనుక] దీన్ని నాకోసమే అట్టిపెట్టి వుంచుకుంటాను!' అని పట్టుకుని చూపించేందుకు అసలేమీ వుండదు." ఉత్పత్తిదారులమధ్య ప్రత్యక్ష పోటీలో ప్రత్యక్ష వ్యక్తిగత శ్రమ ఏదైనా ఒక ప్రత్యేక ఉత్పత్తిఫలంలో, లేక అలాంటి ఫలానికి చెందిన ఒక భాగంలోనే గానీ, సాధించబడినట్లు కనిపిస్తుంది; ఇక దాని ఉమ్మడి సాంఘిక స్వభావం – సాధారణ శ్రమయొక్క కర్మ పదార్థీకరణ (objectification) గా, ఇంకా సాధారణ అవసరాల సంతృప్తీకరణగా [వుండే శ్రమయొక్క సామాన్య సాంఘిక స్వభావం] – మారకంద్వారా మాత్రమే నెలకొల్పబడుతుంది. కాగా భారీ పరిశ్రమ యొక్క ఉత్పత్తిక్రమంలో [సరిగ్గా] ఇందుకు విరుద్ధంగా జరుగుతుంది: ఒక వైపున, ఒకసారి శ్రమ సాధనాల ఉత్పాదక శక్తులు [పెరిగిపోయి] ఒక స్వయంచలిత క్రమంస్థాయికి చేరుకున్నప్పటినుండీ, యిక సమాజపు బౌద్ధికశక్తికి సహజ [ప్రాకృతిక] శక్తుల దాసోహం అనేది ఒక [తప్పనిసరి] ముందుషరా స్థితి [prerequisite] అయివుంటుంది. కాగా, మరోవైపున, దాని ప్రత్యక్ష రూపంలో వుంటూవచ్చే వ్యక్తిగత శ్రమ సాంఘిక శ్రమగా పరివర్తితమై వుంటుంది. ఈ విధంగా ఈ ఉత్పత్తి విధానపు ఇంకో ప్రాతిపదిక [అంటే ప్రత్యక్ష వ్యక్తిగత శ్రమ] అదృశ్యమై పోతుంది. – గ్రండ్రిస్సే (1857-8), ఎంపికచేయబడ్డ కార్ల్ మార్క్స్ రచనలు, పు. 382.

(ఇంకా వుంది)

శ్రమ - మార్క్స్‌ (1)

శ్రమ

మానవుని స్వయంసృష్టికి సాధనం శ్రమ అనేది మార్క్స్‌ అభిప్రాయం. వైకోను ఉల్లేఖిస్తూ ఆయన యిలా అంటాడు: "మానవ చరిత్రకూ ప్రకృతి చరిత్రకూ తేడా ఏమిటంటే మనం మొదటిదాన్ని [అంటే మానవ చరిత్రను] సృష్టించాముగాని రెండోదాన్నిమాత్రం కాదు [అంటే ప్రకృతి చరిత్ర మనం సృష్టించింది కాదు] అనేదే." ఈ క్రమాన్ని పెట్టుబడి లో మార్క్స్‌ యిలా చక్కగా సంగ్రహించి చెబుతాడు: "శ్రమ అనేది, మొదటగా, మనిషీ, ప్రకృతీ ఉభయులూ పాల్గొనే ఒక ప్రక్రియ; దానిద్వారా మనిషి తన సొంత సంకల్పంతో తనకూ, ప్రకృతికీ మధ్య భౌతిక (లేక పాదార్థిక) ప్రతిచర్యల్ని ప్రారంభించి, క్రమబద్ధం చేస్తూ, అదుపులోవుంచుకుంటూ వుండేటటువంటి ప్రక్రియ అది… ఈ విధంగా బాహ్య ప్రపంచంపై చర్యలు జరుపుతూ, దాన్ని మార్చడం ద్వారా, అతడు [మనిషి] తన సొంత నైజాన్నే (స్వభావాన్ని లేక ప్రకృతిని - nature) మార్చివేసుకుంటాడు. తనలో నిద్రాణమైవున్న శక్తుల్ని తట్టిలేపి, వాటిని వికసింపజేసి, తన శాసనానికి విధేయకంగా అవి వర్తించుకునేటట్లు [వాటిని] బలవంతపెడతాడు. "
ఈ భావన మార్క్స్‌లో ఆయన తొలి రచనల కాలంనుండే ఉనికిలో వుండింది. నిజానికి, పాక్షికంగానైనా, ఈ భావనను ఆయన హెగెల్‌ నుండి తీసుకొచ్చుకొన్నాడు; తన పారిస్‌ రాతప్రతులు లో ఆయన హెగెల్‌తో సమ్మతించింది ఈ కీలకాంశంపైనే. "ఆయన (హెగెల్‌) శ్రమయొక్క స్వభావాన్ని గ్రహిస్తాడు; కర్మపర (objective) మానవుడు – నిజమైన మనిషిగనుక యథార్థమైన మనిషి – తన సొంత శ్రమయొక్క ఫలితమేనని అర్థం చేసుకొంటాడు," అని మార్క్స్‌ హెగెల్‌ను ప్రశంసిస్తాడు. మరో వైపున, "కాని, హెగెల్‌ శ్రమ యొక్క ధనాత్మక పక్షాన్నే [సుగుణాన్నే – positive side] చూస్తాడు గాని దాని రుణాత్మక పక్షాన్ని గమనించడు. ఒక బాహ్యీకరణలో మనిషి తనకైన తానుగా రూపొందేది అంటే బాహ్యీకృత మానవుడు అయ్యేది శ్రమ సాధనంద్వారానే. హెగెల్‌కు తెలిసిన, ఆయన గుర్తించే ఏకైక శ్రమ అనిర్దిష్ట మానసిక శ్రమమాత్రమే," ననికూడ విమర్శిస్తాడు.
మొదట్లో మార్క్స్‌ పరాయీకరణకు సంబంధించి అత్యంత ముఖ్యమైన రంగం మతమో లేక రాజకీయాలో అని భావిస్తూండే వాడుగాని 1844లోనే ఆయన మనిషి పరాయీకరణకు సంబంధించి అతిప్రాథమిక క్షేత్రం శ్రమ క్రమమేననే నిర్ణయానికి వచ్చాడు; అప్పటి నుండీ ఆ అభిప్రాయాన్ని మరి వదిలిపెట్టలేదు. తన శ్రమ ఫలం తనకు చెందడంలేదనేగాక, అసలుకు తన ప్రయోజనాలకే విరుద్ధమైన శక్తిని అది (శ్రమఫలం) కలిగివుంటుందని కార్మికుడు ఎలా అనుభూతి చెందుతాడో వివరిస్తూ, పెట్టుబడిదారీ సమాజంలోని పరాయీకృత శ్రమ స్థితిగతుల్ని పారిస్‌ రాతప్రతులు లో చక్కగా వర్ణించి చెబుతాడు మార్క్స్‌. అంటే, ఉత్పత్తి కార్యకలాపంలో కార్మికుడు సుఖశాంతులేవీ పొందడం లేదు; ఇతర మనుషులతో బాటు అతడు పాలు పంచుకొనే సహజ [ప్రాకృతిక] ప్రపంచం,
ప్రతిభాయుక్తులు అన్నీ అతడికి పరాయివై పోయినాయి; చివరకు మనుషులు తమ సాటి మనుషులనుండి పరాయి కావడమేగాక, వైరులుకూడ అయిపోయారనే [తదనుసారంగా] గ్రహించాల్సివుంటుంది అని అంటాడు. ఆ పిదప తన జేమ్స్‌ మిల్‌పై వివరణా వ్యాఖ్యలు లో మార్క్స్‌ పరాయీకరణ చెందని [అపరాయీకృత] శ్రమ ఎలా వుంటుందో నాలుగు అంశాలుగా – ఒక కవితావేశ శైలిలో – వివరించి చెబుతాడు; శ్రమ అనేది మానవ సారాన్ని సృష్టించి, సుసంపన్నం గావించే ఒక కేంద్ర కార్యకలాపంగా ఎలా రూపొందగలదో చక్కగా వర్ణించి చెబుతాడు.
భావి కమ్యూనిస్టు సమాజంలో శ్రమ స్వభావం ఎలా వుండ గలదనే విషయమై మార్క్స్‌యొక్క అతి స్పష్టమైన ప్రకటనలు, వ్యాఖ్యలు మనకు [ఆయన రాసిన] గ్రండ్‌రిస్సేలో కనిపిస్తాయి. ఇక్కడ మార్క్స్‌ తన వైఖరిని ఆడం స్మిత్‌, ఫొరియర్‌ల తీవ్ర భావనలకు మధ్యేమార్గంగా సమర్పిస్తాడు. ఆడం స్మిత్‌ ప్రకారమైతే శ్రమ అనేది అవశ్యం ఒక భారంగా, ఒక త్యాగంగా వుంటుంది; తీరికే [విశ్రాంతిగా వుండడమే] మనిషికి సుయుక్తమైన [తగిన] స్థితి. కాగా ఫొరియర్‌ తన భావి ఆదర్శసమాజ చిత్రణలో పని అంటే ఒక ఆటలా, ఒక వినోదంగా వుండగలదని వర్ణిస్తాడు. ఆడం స్మిత్‌కు ప్రతిగా మార్క్స్‌ ఏ మనిషి కైనా ఒక మామూలు మొత్తం శ్రమ చేయక తప్పదనీ [చేయాల్సిన అవసరం వుంటుందనీ], మరి [యిలాంటి] సముచిత సందర్భంలో శ్రమ యొక్క ఫలితం - "కర్తయొక్క స్వయంసాధనగా, పదార్థీకరణగా, కనుక నిజమైన స్వతంత్రంగా వుంటుందనీ, ఈ నిజమైన స్వతంత్రపు కార్యకలాపం సరిగ్గా ఈ శ్రమే [నని తెలియాలి]" అని అంటాడు. కాని, అదే ఫొరియర్‌కు విరుద్ధంగా మాట్లాడుతూ, "నిజంగా స్వతంత్రమైన శ్రమ, ఉదాహరణకు సంగీతం కూర్పునే తీసుకొంటే, అది [ఆట, వినోదాలకు సమంగా వుండొచ్చుగానీ] అదే సమయంలో అతి గంభీరమైన పని అనీ [అంటే అల్లాటప్పా, లేక ఆషామషీ వ్యవహారమేమీ కాదనీ - అను.], అత్యంత మహత్తర [లేక భారీ] కృషి అందుకు అవసరం పడుతుందనీ గమనించాలి. మరి భౌతిక ఉత్పత్తి క్రమంలోని శ్రమ – 1. ఒక సాంఘిక స్వభావం కలిగివుంటేనే, 2. ఒక శాస్త్రీయ స్వభావం వుంటేనే, ఈ స్వభావాన్ని [అంటే గహనమైనా వినోదంలా వుండే స్వభావాన్ని] కలిగి వుండగలదని గ్రహించాలి," అని అంటాడు.
మరి శ్రమకు కేటాయించబడ్డ ఖచ్చితమైన విధి ఏమిటో అన్ని వేళలా స్పష్టంగా వుండదు [మార్క్స్‌ రచనల్లో]: - పారిస్‌ రాతప్రతులు లోనైతే శ్రమ – కనీసం ఆదర్శప్రాయ రూపంలోనేగానీ – మనిషి యొక్క సకల కార్యకలాపాలతోనూ సహవ్యాప్తమై వుంటుంది. అయితే, ఈ విషయమై గ్రండ్‌రిస్సే లోని ముఖ్య సిద్ధాంతవాదాల్లో ఒకటేమంటే యంత్రాల అభివృద్ధీ, స్వయం-చలనీకరణ (ఆటొమేషన్‌) లు మనుషులకు ఎంతో తీరిక సమయాన్ని సమర్పిసాయి; ఎంతగా తీరికనిస్తాయంటే, అంతదాకా ఒక పరాయీకరణగావించే స్థితి గతుల్లో అధిక గంటలు పనిచేయక తప్పని ఆవశ్యకతవల్ల మొద్దు బారిన [గిడసబారిన - stunted] అనేక శక్తిసామర్థ్యాలను వాళ్లు ఒక కమ్యూనిస్టు సమాజంలోనైతే వికసింపజేసుకోగలుగుతారు [అనేది]. ఇదే అంశాన్ని పెట్టుబడిలో మరింతగా నొక్కిచెప్పబడుతుంది. అందులో మార్క్స్‌ ఆవశ్యకతా రాజ్యానికి భిన్నంగా ఒక స్వేచ్ఛా రాజ్యం వుంటుందని [రంగప్రవేశం చేయగలదని] వివరించి చెబుతాడు. స్వేచ్ఛారాజ్యం "నిజానికి, అవసరంకోసం, బాహ్య ఉద్దేశ్యాలకోసం నిర్ణయించబడే శ్రమ అంతరించినప్పుడే ప్రారంభమౌతుంది. కనుక అది దాని స్వీయనైజం రీత్యానే, యథార్థ భౌతిక [పాదార్థిక] ఉత్పత్తి క్షేత్రానికి బాహ్యంగానే వుంటుంది," అని అంటాడు. ఇంకా, ఒక కమ్యూనిస్టు• (సంఘవాద) ఉత్పత్తి వ్యవస్థలో సైతం మనిషి ప్రకృతితో చేసే పోరాటం [మట్టుకు] "సదా ఆవశ్యకతా రాజ్యం [పరిథుల] లోనే నిలిచివుంటుంది. దానికి ఆవల [మాత్రమే] ఆ తనకోసం తానేగా మానవ అంతస్థశక్తులు వికసించడమనేది – నిజమైన స్వేచ్ఛారాజ్యం అనేది – మొదలవుతుంది; కాని అది [స్వేచ్ఛారాజ్యం] ఆ ఆవశ్యకతా రాజ్యం ప్రాతిపదికనమాత్రమే వర్ధిల్లగలుగుతుంది. పనిదినం తగ్గింపు (కురచసేత) ఇందుకు మౌలికమైన ముందుషరతు అయి వుంటుంది." అనికూడ చేర్చి చెబుతాడు మార్క్స్‌.
ఏదేమైనా, భావి కమ్యూనిస్టు సమాజంలో శ్రమ స్వభావం మౌలికంగా మారిపోతుందని మార్క్స్‌ యోచించాడనేది స్పష్టమే. తుదకు 'శ్రమ రద్దు' సంభవించవచ్చనికూడ ఆయన అంటాడు మరి. గ్రుండ్‌రిస్సే లోనైతే 'సాధారణరూపంలోని సిరిసంపదలు గడించాలనే దాని అవిశ్రాంత ప్రయత్నంతో' 'శ్రమను దాని సహజ అవసరాల పరిథికి ఆవలగా తోలుకుపోయి, ఆ విధంగా ఒక సుసంపన్న వ్యక్తిత్వం – అది చేసే ఉత్పత్తిలో ఎలాగో అది గావించే వాడకంలో కూడ అలాగే సార్వత్రికంగా వుండే, ఆ విధంగా స్వయానా అది చేసే శ్రమ సైతం మరెంతమాత్రం ఒక శ్రమ [చాకిరీ] గాకాక దానిలోని ప్రత్యక్షరూపపు ప్రాకృతిక ఆవశ్యకత అనేది పూర్తిగా అదృశ్యమైవుండే మానవ కార్యకలాప సంపూర్ణ వికాసంగా అగుపించేటటువంటి [సంపన్న] వ్యక్తిత్వం – సృష్టికి [లేక వికాసానికి] వలసిన భౌతిక (పాదార్థిక) అంశాలను జనింపజేసే" పెట్టుబడి సామర్థ్యాన్నిగురించి మార్క్స్‌ ప్రస్తావిస్తాడుకూడ. పోతే జర్మన్‌ భావజాలం లోనైతే మార్క్స్‌, "శ్రమ నాగరిక దేశాలన్నింటిలోనూ స్వతంత్రంగానే వుంది; కనుక కావలిసింది [లేదా చర్చించాల్సింది] శ్రమను స్వతంత్రం చేయడంగురించి కాదు, దాని రద్దును గురించే," నని సంక్షేపంగా ప్రకటిస్తాడుకూడ.
శ్రమనుగురించి మార్క్స్‌కున్న భావనలో ఒక ప్రాథమిక అంశం శ్రమవిభజనయొక్క అతిదుర్మార్గమైన ప్రభావంగురించిన ఆయన అభిప్రాయమే. ఈ [అంటే శ్రమవిభజన ప్రభావం అతిదుర్మార్గమైనదనే] భావన చరిత్రనుగురించిన మార్క్స్‌ తత్వచింతనకే మౌలికమైనది. శ్రమవిభజన సాక్షాత్కరించిన ఫలితంగానే రాజ్యయంత్రాంగం యావత్తూ అవతరిస్త; అది [శ్రమ విభజన] అదృశ్యమవడంతోటే రాజ్యమూ విలుప్తమై పోతుంది. శ్రమ విభజన అంతర్ధానం శారీరక శ్రమకూ, మానసిక శ్రమకూ మధ్యగల అంతరాన్నిసైతం రూపు మాపుతుంది. ఈ విధంగా ఏ వ్యక్తి అయినా "పొద్దున్నే వేటకు, మధ్యాహ్నం చేపలు పట్టడానికి, సాయంత్రం పశుపాలనకు [యిలా తనకిష్టమైన వివిధ వ్యాపకాలకు] వెళ్లివచ్చి, రాత్రి భోజనంతర్వాత [తీరిగ్గా] చర్చలు-విమర్శల్లో నిమగ్నమవగలిగేటటువంటి" ఒక [నవ] సమాజం ఆవిర్భవించగలదు. ఈ వ్యాఖ్య ఒక చాల గ్రామీణ స్వభావం గల సమాజానికే వర్తిస్తుందనేది సుస్పష్టమే. దీన్ని మరీ అంత గంభీరమైందిగా తీసుకుని యోచించాల్సిన అవసరంకూడ లేదు. అయితే సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, స్వయంచలనీకరణ (ఆటొమేషన్) ల అభివృద్ధితో మనుషులు చేయాల్సివచ్చే కర్తవ్యాలు సులభసరళం అవుతాయి, అందువల్ల వాళ్లు అతివేగంగా ఒక పనినుండి మరొక పనికిగా మార్చుకుంటూ [అనేక పనులు] చేయగలుగుతారు అని మార్క్స్‌ అభిప్రాయపడిన మాటమాత్రం నిజమే. "కమ్యూనిస్టు సమాజంలో చిత్రకారులు (పెయింటర్లు) అని ప్రత్యేకంగా ఎవరూ వుండరుగానీ అత్యధిక జనం తమ ఇతరేతర కార్యకలాపాలతోబాటు చిత్రరచన (పెయింటింగు) కూడ చేస్తుంటారు," అని సైతం మార్క్స్‌ అంటాడు. ఇక పోతే, పురోగమిత సాంకేతిక పరిజ్ఞానయుత సమాజం తెచ్చిపెట్టే సమస్యలేవైనాగానీ, శ్రామికునికి సంబంధించిన మార్క్స్‌ ఆదర్శంమాత్రం పారిస్‌ రాతప్రతులు లోని 'సర్వతోముఖ ప్రతిభా వంతుడు (all-round man)' గానూ, గ్రుండ్‌రిస్సే లోని 'సామాజిక వ్యక్తి' గానే నిలిచివుండిందని గమనిస్తాము.

* * * * *